NHÀ TRÌNH TƯỜNG – ĐẤT CHE CHỞ CON NGƯỜI

Quality Travel – Đi chơi vùng cao, chúng ta thường tâm đắc với nhiều câu ngạn ngữ ‘’sống’’. Nghĩa là cảnh sống của con người, tự nói lên câu ngạn ngữ đó. Ví như với người H’mông trên cao nguyên đá Hà Giang, nhìn tường đá, nhà đá xếp của họ, ta thấm thía câu nói: Sống trong đá, trên vùi trong đá. Đến vùng đất của người Hà Nhì, ngắm những ngôi nhà trình tường bằng đất, ta thấm cảnh sống: Đất sinh ra, đất chở che…

Thấp thoáng trong mây, những ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì mộc mạc với tường màu đất và mái xanh rêu. Nhìn từ xa, những ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì giống như những cây nấm khổng lồ nằm thoai thoải bên sườn núi, khiến cho bản làng của người Hà Nhì toát lên vẻ đẹp rất riêng, hoà hợp với thiên nhiên và môi trường xung quanh. Nhà ở của người Hà Nhì thường tựa lưng vào núi và trông ra thung lũng để tạo cảnh quan. Theo cách nghĩ của người Hà Nhì, hướng nhà như thế sẽ đem lại may mắn cho gia chủ.

Người Hà Nhì thường giới thiệu cho chúng ta biết rằng: “Ở vùng cao, thời tiết rất là khắc nghiệt, rất rét vào mùa đông, nên cấu trúc nhà của người Hà Nhì là loại nhà trình tường, ấm áp vào mùa đông mà mát mẻ vào mùa hè. Cách làm thì đơn giản thôi, người ta lấy đá để xếp thành móng, còn vật liệu thì khai thác tại chỗ nên rất thuận tiện để làm nhà kiểu này. Còn phía trên, phần áp mái có nơi chứa đồ đặc biệt là lương thực của gia đình”.

Vẻ đẹp của những ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì thể hiện trước hết là về mặt kiến trúc. Nhà thường được dựng theo hình vuông với bốn mái hình chóp và thường không có hiên. Mỗi ngôi nhà rộng chừng 65 – 80 m2, dù nhà to hay nhỏ, vẫn có vẻ cân đối, đẹp mắt. Nét độc đáo nổi bật nhất của ngôi nhà trình tường chính là các bức trình tường bằng đất sét dày 40 – 50 cm, cao 4 – 5 m.

Bộ khung nhà được tạo bởi hệ thống cột, xà ngang và được trợ lực bởi hệ thống tường đất dài với mái mái nhà lợp cỏ gianh để phù hợp với thời tiết khắc nghiệt ở vùng núi. Nhưng trông vậy thôi, chứ làm nhà trình tường hết sức vất vả. Nhà nào đông con cháu qua giúp thì cũng phải mất tới 4 – 5 tháng, nhà nào neo phải mất gần một năm.

Hàng năm, sau mỗi mùa vụ, người Hà Nhì thường bắt tay vào làm nhà mới. Sau khi chọn được mảnh đất ưng ý, người Hà Nhì bắt đầu đào móng, chọn đá phẳng xếp vào khuôn, rồi lèn đất thật chặt để làm móng và nền nhà.

Công đoạn công phu nhất là trình tường nhà. Hầu như người đàn ông Hà Nhì nào cũng biết trình tường. Đầu tiên, đất sét được đưa vào ván khuôn nẹp chắc, mọi người dùng chày gỗ giã để đất kết dính, nén chặt với nhau. Làm hết lượt tường thứ nhất, lại tháo khuôn làm đến lượt tầng tường thứ hai và phải 5-6 lượt tầng như vậy mới tạo nên bức tường nhà vững chắc. Trong quá trình hoàn thiện, mọi người lại lấy vồ gỗ đập vào thành các bức tường cả ở phía trong và phía ngoài, làm cho mặt tường thật phẳng và mịn, sau đó mới làm xà nhà và lợp mái. Tường được trình bằng đất sét như thế, qua thời gian, sẽ cứng như bê tông, chống lại mọi tác động của nắng mưa, có thể bền vững qua hàng trăm năm.

Nhà Trình tường của người Hà Nhì thường có từ ba đến bốn ô cửa nhỏ mở ra để thông gió và lấy ánh sáng. Bên trong nhà, bố trí phòng ngủ của bố mẹ, khu vực tiếp khách, tại phần hành lang thường đặt giường dành cho khách và con trai chưa vợ trong gia đình. Bếp lửa được đặt ngay trong nhà và gian bếp có vị trí đặc biệt. Vì bếp vừa là nơi sưởi ấm, vừa là nơi nấu nướng, đồng thời cũng là nơi sinh hoạt, tiếp khách của gia đình.

Nếu quen biết, thân thiết với chủ nhà, bạn có thể được mời vào chơi. Thử tưởng tượng xem, đêm mùa đông ngồi bên bếp lửa, bốn bề là đất ấm áp, uống chút rượu ngô men lá… hay trưa mùa hè nóng oi, nằm nghỉ trưa giữa ngôi nhà như một hang đất ẩm mát… chúng ta thấy trải nghiệm đó thật thú vị. Sâu sắc. Ý nghĩa. Đất sinh ta và đất che chở cho ta.